Własność intelektualna w sieci - wywiad z Arkadiuszem Szczudło

Chcąc być odpowiedzialnym blogerem, warto zwracać swoją uwagę na wszystkie aspekty tej działalności. Choć może się to wydawać bardzo trywialne, będąc twórcą internetowym warto wiedzieć jakie obowiązki i przywileje w świetle prawa nam przysługują. Sam długo szukałem źródła, które w prosty i przejrzysty sposób pomoże mi uporządkować podstawy prawne odnoszące się do twórczej działalności w sieci. Jak się pewnie domyślacie- nie znalazłem. Jedynym wyjściem było zasięgnięcie informacji u źródła, w tym przypadku osoby która ogarnia prawo a jednocześnie zasady rządzące Internetem. Tak powstał cykl wywiadów, które przez najbliższy czas będę publikować na blogu.

Moim rozmówcą jest Arkadiusz Szczudło - prawnik w kancelarii Trio Legal Snażyk Granicki – jak sam o sobie mówi „prawnik ludzi kreatywnych”. Arek specjalizuje się w prawie związanym z branżą reklamy, mediów, e-commerce, nowych technologii, konkurencji i mody. Oprócz specjalizacji prawniczej,  jest także twórcą – fotografem. Jak widać wszechstronna z niego osoba. Wyczerpująco odpowiedział na wszystkie moje pytania, a dziś - w formie poniższego tekstu- prezentujemy Wam pierwszą odsłonę naszej współpracy.

Własność intelektualna w sieci

Oscar: Rozpoczynając naszą rozmowę, chciałbym Cię zapytać jak właściwie polskie prawo definiuje zagadnienie własności intelektualnej?Arek: Własność intelektualna w polskim prawie (ale i europejskim) została opisana w ustawach dotyczących praw autorskich oraz prawach własności przemysłowej. Bardziej zainteresowanych mogę odesłać do dwóch ustaw w tym zakresie: Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz Ustawy o prawie własności przemysłowej.Pierwsza reguluje przede wszystkim kwestie praw autorskich do utworów. Mam tu na myśli utwory różnego rodzaju - mogą to być fotografie, rzeźby, ale także i programy komputerowe. Z tą drugą natomiast mamy do czynienia, np. w przypadku wzorów przemysłowych i znaków towarowych.Oscar:Z mojego rozeznania wynika, że nie istnieją żadne szczegółowe akty prawne regulujące wyłącznie status utworów w Internecie. Jakie zatem są granice korzystania z jego zasobów?Arek: Tak, nie ma opisanych nigdzie szczególnych zasad „korzystania” z Internetu i z utworów, które tam występują. Należy stosować ogólne zasady wynikające właśnie z Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.W Internecie można spotkać się z wieloma licencjami na korzystanie z muzyki, video i zdjęć. Jeżeli mówimy o odpłatnym wykorzystaniu cudzych utworów, każdy z twórców lub reprezentujących ich portali ustanawia swoje własne licencje. W takim wypadku mogę polecić ich czytanie i wybieranie najlepszej dla siebie opcji.W przypadku bezpłatnie udostępnianych materiałów (np. zdjęć stockowych) mamy najczęściej do czynienia z licencją CC (Creative Commons) lub domeną publiczną. W każdym przypadku należy zapoznać się z treścią tej licencji i tym, gdzie i w jaki sposób można wykorzystywać utwory. Najważniejszą kwestią jest to, czy możemy udostępniać je komercyjnie, czy tylko niekomercyjnie. Warto też zwrócić uwagę na to czy wymagany jest podpis autora, a jeżeli tak, to w jakiej formie.Oscar: W takim razie komu i jakie prawa przysługują do poszczególnych utworów foto, video, tekstowych, logotypów umieszczonych na poszczególnych platformach?Arek: Prawa do utworów zawsze należą do twórcy. Oczywiście są od tego wyjątki, gdy np. dany twórca udostępni na zasadzie licencji (lub przeniesienia majątkowych praw autorskich) utwór, który Cię interesuje.Jeżeli mówimy o zarejestrowanych znakach towarowych, które nie muszą być utworami, będą one podlegać ochronie opisanej w Ustawie o prawie własności przemysłowej. Biorąc to pod uwagę, co do zasady nie możesz wykorzystywać znaków towarowych. Oczywiście, jak zawsze istnieją wyjątki.Przykładowo prawo ochronne na znak towarowy nie rozciąga się na działania dotyczące towarów ze znakiem, polegające w szczególności na ich oferowaniu do sprzedaży lub dalszym wprowadzaniu do obrotu towarów oznaczonych tym znakiem, jeżeli towary te zostały uprzednio wprowadzone do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez uprawnionego lub za jego zgodą.Nie stanowi również naruszenia prawa ochronnego na znak towarowy import oraz inne działania, o których mowa w ust. 1 [Ustawy o prawie własności przemysłowej - przyp. red.], dotyczące towarów oznaczonych tym znakiem towarowym, jeżeli towary te zostały uprzednio wprowadzone do obrotu na terytorium Europejskiego Obszaru Gospodarczego przez uprawnionego lub za jego zgodą.Oscar: Przejdźmy teraz do kwestii związanych z zamieszczaniem różnego rodzaju treści w Internecie. Czy są jakieś ograniczenia co do treści publikowanych utworów? Czego zgodnie z prawem nie wolno udostępniać?Arek: W dużym skrócie w Internecie można udostępniać wszystko do czego ma się prawa. Warto jednakże zwrócić uwagę na to, że nawet jeżeli posiadasz prawa autorskie do utworów, a na nim występuje model (lub jakaś inna osoba) musisz mieć zgodę na rozpowszechnianie wizerunku. Najlepiej bezpośrednio od tej osoby - jeżeli nie możesz takiej zgody otrzymać, musisz posiadać odpowiednie zgody od platformy, która udostępnia te materiały.Kolejną kwestią są utwory architektoniczne, które de facto można uwieczniać na video i zdjęciach - ale istnieją pewne ograniczenia. Przykładowo, fotografowany budynek musi znajdować się na ogólnie dostępnej drodze, ulicy.Oscar: W Ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych wymienione są dwa zagadkowe pojęcia: dozwolonego użytku i prawa cytatu. Czym są w praktyce i w jakim zakresie można z nich korzystać? Arek: Prawo cytatu jest jedną z postaci dozwolonego użytku cudzych utworów. Może ona na pierwszy rzut oka zainteresować twórców internetowych. Jednakże bardzo rzadko znajduje zastosowanie w praktyce.

Aby mówić o prawie cytatu należy spełnić łącznie kilka przesłanek:

1. Twoje dzieło, w ramach którego przytaczamy cytat z cudzej twórczości, musi być utworem,
2. Cudzy utwór musi pozostawać z tworzonym przez Ciebie utworem w takiej proporcji, aby nie budziło wątpliwości, że powstaje nowe dzieło - nie ma wskazanych procentowych proporcji, trzeba to analizować na bieżąco i indywidualnie ,
3. Musisz wskazać twórcę oraz źródło,
4. Musi zostać spełniony cel cytatu. Co prawda katalog jest otwarty ale można wymienić kilka z ważniejszych: wyjaśnianie, polemika, analiza krytyczna lub naukowa, nauczanie lub prawa gatunku twórczości,
5. Cytat nie może naruszać normalnego korzystania twórcy z utworu,
6. Cytat nie może godzić w słuszne interesy twórcy.

Oscar: Skoro już mówisz o interesie twórcy, to rozwiń proszę ten temat i powiedz jakie rodzaje praw do utworu przysługują twórcom? W jakich przypadkach i przez jaki okres trwania? Wiem, że istnieją dwie kategorie praw: majątkowe i osobiste. Przybliż proszę naszym czytelnikom czym one się charakteryzują. Arek: Tak, jak wspomniałeś w pytaniu, istnieją majątkowe i osobiste prawa autorskie. Prawa te przyznawane są niejako automatycznie i bez żadnych formalności. Wynikają wprost z Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.Uprawnieniem z majątkowych praw autorskich jest możliwość korzystania i rozporządzania utworem na wszystkich polach eksploatacji. Pola eksploatacji odgrywają znaczącą rolę. Twórcy każdorazowo przysługuje wynagrodzenie za korzystanie z utworu na każdym odrębnym polu eksploatacji.Osobiste prawa autorskie natomiast, chronią nieograniczoną w czasie więź twórcy z utworem. Prawa te z natury rzeczy nie podlegają sprzedaży ani zrzeczeniu, oraz nie można przenieść ich na inną osobę. Istnieje jednak możliwość zobowiązania się do ich niewykonywania.Osobiste prawa autorskie dotyczą m.in.: oznaczenia utworu nazwiskiem lub pseudonimem twórcy bądź udostępnienia go anonimowo (nawet gdy mówimy o dozwolonym użytku), nienaruszalności treści i formy utworu, rzetelnego wykorzystania utworu, decydowania o pierwszym jego udostępnieniu, a także nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.Oscar: Kiedy zatem swoboda korzystania z Internetu narusza prawa majątkowe i osobiste?Arek: W każdym przypadku, gdy wykorzystujesz cudze utwory bez zgody twórcy, lub w przypadku, gdy przekraczasz granice dozwolonego użytku. Oscar:Jak w takim razie należy reagować gdy dojdzie do sytuacji, że nasz utwór opublikowany w Internecie został ukradziony lub bezprawnie wykorzystany? Jakie kroki prawne można podjąć w tym przypadku i jak polski wymiar sprawiedliwości podchodzi do takich spraw?Arek: Dochodzenie swoich praw w przypadku naruszenia majątkowych lub osobistych praw autorskich jest rzeczą normalną i często spotykaną w polskich sądach. Każda osoba, której prawa autorskie zostały naruszone może żądać w przypadku majątkowych praw autorskich:- zaniechaniem naruszeń,- usunięciem jego skutków,- naprawieniem wyrządzonej szkody i/lub zapłatą określonej kwoty na wskazany cel społeczny,- wydaniem uzyskanych korzyści,- oraz podaniem do publicznej wiadomości oświadczenie o odpowiedniej treści i formie.

Natomiast, gdy mówimy o osobistych prawa autorskich to dochodzić można:

- zaniechanie naruszeń,- usunięcie jego skutków,- za dość uczynienie pieniężne i/lub zapłata odpowiedniej kwoty na wskazany cel społeczny.W praktyce wygląda to tak, że sporządzane jest w pierwszej kolejności pismo wzywające do zaniechania naruszeń (i ewentualnie do spełnienia innych roszczeń) a kolejno, jeżeli nie zostaną one spełnione, dopiero pozew w związku z naruszeniem praw autorskich.Oscar: Na koniec chciałem Cię zapytać, z jakich źródeł bezpiecznie pozyskiwać zdjęcia, wideo czy utwory muzyczne tak, by nie naruszać praw do utworu innych osób? Arek: Najlepszym rozwiązaniem jest korzystać ze źródeł bezpośrednich, gdzie mamy możliwość ustalenia warunków udzielenia licencji (lub przeniesienia majątkowych praw autorskich) od razu od twórcy, który nas interesuje.Kolejnym sposobem jest korzystanie ze znanych i renomowanych portali internetowych zajmujących się udostępnianiem materiałów audio, video i zdjęć, które same uregulowały kwestie prawne z twórcami, których materiały udostępniają.Oscar: Arku, dziękuję Ci serdecznie za rozmowę i wyjaśnienie wszystkich nurtujących kwestii związanych z zagadnieniem własności intelektualnej w Internecie.

Podsumowując

Mam nadzieję, że po lekturze tego wywiadu wiecie już doskonale co możecie robić i jakich zasad powinniście przestrzegać będąc twórcą internetowym dbając o własne wytwory a jednocześnie szanując dorobek innych. Jeśli w waszych głowach pojawiły się jakieś dodatkowe pytania, nie krępujcie się i zadawajcie je w komentarzach. Zapraszam też serdecznie do odwiedzenia blogu Arka, ponieważ znajdziecie tam masę przydatnej treści!